XII Ogólnopolski Przegląd Zespołów i Grup Kolędniczych
odbył się w dniach 21-23 stycznia 2022 roku
Lublin, 28 stycznia 2022 r.
Protokół jury z XII Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów i Grup Kolędniczych Lublin 21-23 stycznia 2022 r.
W tegorocznym Przeglądzie udział wzięło ogólnie 38 grup –w tym 8 przedstawiających widowiska kolędnicze oraz 30 zespołów śpiewaczych.
Jury obradowało w następującym składzie:
- Prof. dr hab. Jan Adamowski – Instytut Nauk o Kulturze UMCS jako przewodniczący;
- Dr hab. Mariola Tymochowicz – Instytut Nauk o Kulturze UMCS, sekretarz jury;
- Mgr Andrzej Sar – wicedyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Lublinie.
Prezentacje oceniano w dwu kategoriach: widowiska kolędnicze i programy zespołów śpiewaczych.
Jury ogólnie stwierdza bardzo wyskoki poziom prezentacji. Zgodnie z regulaminem poszczególne programy oceniano z uwzględnieniem następujących kryteriów:
- dobór repertuaru: w tym zakresie zwracano uwagę na różnorodność gatunkową prezentacji, ich kulturową istotność oraz oryginalność i zgodność z ludową czyli oralną tradycją; chodzi tu też i o to aby wszystkie prezentacje nawiązywały do autentycznych zwyczajów kolędowania, a więc obrzędowego składania świątecznych życzeń;
- staranność przygotowania i wykonania wystąpień, także z uwzględnieniem ludowej stylistyki i poetyki;
- włożony wkład pracy w ogólne przygotowanie występu.
Przyznano następujące nagrody i wyróżnienia:
W kategorii widowisk kolędniczych:
I nagroda
– Zespół z Łazor za widowisko kolędnicze: „Herody” – 500 zł.
II nagroda
– Zespół Ludowy „Sonina” –z widowiskiem „Droby” – 400 zł
– Grupa Kolędowa „Ludowa Szopka zlalkami” – 400 zł
III nagroda
– Zespół „Herody” z Budek za widowisko „Herody” – 300 zł;
– Grupa Kolędnicza „Djalo” z Janowa Lubelskiego – 300 zł;
Wyróżnienie otrzymały:
– Zespół „Kresowianki” z Włodawy – 100 zł;
– Grupa Szklona z Kamionki – nagroda rzeczowa.
W kategorii zespołów śpiewaczych:
I nagroda:
– Zespołu „Czerniczanki” z Czernica – 200 zł;
– „Galicjanki” z Roztocza –200 zł;
– Zespół Śpiewaczy „Kawęczyn” (grupa żeńska) – 200 zł;
II nagroda:
– Grupa Śpiewacza „Kębłów” – 100 zł;
– Zespół „Jarzębina” z Kocudzy – 100 zł;
– Zespół „Młode Rozkopaczewianki” z Krystyną Hoduń – 100 zł;
– Zespół Śpiewaczy „Stokrotka” z Oszczywilka – 100 zł;
– Zespół „Zagrodzka Nuta” z Żyrzyna – 100 zł;
– Zespół Śpiewaczy „Ksinzoki” z Łowicza – 100 zł;
– Zespół śpiewaczy „Kocudzanki” z Kocudzy – 100 zł;
– Zespół Śpiewaczy „Pelagia” z Leopoldowa – 100 zł;
Wyróżnienie w formie dyplomów:
– Ludowy Zespół Śpiewaczy „Aleksandrów”,
– Zespół „Borowiacy” z Dzwoli,
– Zespół Śpiewaczy „Marianki” z Kocudzy,
– Koło Gospodyń Wiejskich „Kalenianki”,
– Zespół Śpiewaczy „Babeczki” z Zawitały.
Jury bardzo serdecznie dziękuje bezpośrednim organizatorom XII Przeglądu, to jest Stowarzyszeniu „Nasz Piast” (w tym Przewodniczącemu Komitetu Organizacyjnego Przeglądu Zdzisławowi Podkańskiemu oraz Czesławowi Wardzie -Prezesowi Stowarzyszenia „Nasz Piast”), Domowi Kultury Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Lublinie, w tym Dyrektorowi DK LSM Emilii Lipińskiej oraz Fundacji Ochrony i Rozwoju Twórczości Ludowej, za sprawną jego realizację w tak trudnym czasie pandemicznym. Wymagało to wypracowania nowych sposobów organizacji, zastosowania innych narzędzi technicznego uzbrojenia oraz znacznego osobowego nakładu pracy. Niech zapłatą za te trudności będzie instytucjonalne i ludzkie poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Wiemy bowiem, że dotychczasowi uczestnicy dorocznego i tradycyjnego już lubelskiego spotkania kolędowego bardzo na to czekali.
Jury dziękuje również patronom Przeglądu, to jest: Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministrowi Edukacji i Nauki, Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wojewodzie Lubelskiemu Panu Lechowi Sprawce, Marszałkowi Województwa Lubelskiego Panu Jarosławowi Stawiarskiemu oraz Panu Prezydentowi Lublina –Krzysztofowi Żukowi. Ich zainteresowanie i udzielona pomoc, także ta finansowa, pozwoliła na podniesienie rangi imprezy, sprawny jej przebieg oraz zabezpieczenie nagród dla uczestników.
Podkreślając ogólnie wysoki poziom prezentacji wracamy wszakże uwagę na niepokojącą tendencję nieuzasadnionego zestawiania w jednej prezentacji elementów zaczerpniętych z różnych form kolędniczych.
Ponadto pragniemy zauważyć i podkreślić to, że lubelski Przegląd bezpośrednio realizuje cele związane z ochroną narodowego dziedzictwa kulturowego w całej jego integralności i historycznym, religijnym czy społeczno-kulturowym zróżnicowaniu, co rzadko jest brane pod uwagę w innych, bliskich tematycznie przeglądach. Dlatego też jury wskazuje na niezbędną potrzebę jego dalszej kontynuacji i żywimy nadzieję, że Przegląd będzie na trwale wpisany w kalendarz wydarzeń kulturalnych województwa lubelskiego.
W imieniu jury
Sekretarz jury dr hab. Mariola Tymochowicz
✓ Część III – odbyła się w niedzielę 23 stycznia 2022 r.
✓ Część II – odbyła się w sobotę 22 stycznia 2022 r.
✓ Część I – odbyła się w piątek 21 stycznia 2022 r.
Lista ZESPOŁÓW zgłoszonych do XII PRZEGLĄDU
✓ Ludowy Zespół Śpiewaczy ALEKSANDROWIACY – Aleksandrów
✓ Zespół CZERNICZANKI – Czernic, gmina Kłoczew
✓ GALICJANKI z ROZTOCZA – Narol
✓ Zespół Obrzędowy HERODY z Budek – Budki, gmina Trzydnik Duży
✓ HERODY z Łazor – Łazory, gmina Harasiuki
✓ Zespół Pieśni i Tańca JAWOR – Lublin
✓ Zespół Śpiewaczy KGW KALENIANKA – Kaleń Drugi, gmina Sobolew
✓ KALINA – Opole Lubelskie
✓ Koło Gospodyń Wiejskich w Baranowie – Baranów
✓ SŁAWINIACY – Lublin
✓ Lubelskie Stowarzyszenie Aktywności Międzypokoleniowej MAKI – Lublin
✓ Grupa Kolędnicza LUDOWA SZOPKA z LALKAMI – Lublin
✓ Krystyna Hoduń i MŁODE ROZKOPACZEWIANKI – Rozkopaczew, gmina Ostrów Lubelski
✓ Zespół Śpiewaczy PODZAMCZE – Podzamcze, Mełgiew
✓ SIEDLISZCZANIE ZNAD WIEPRZA – Siedliszcze
✓ Zespół Ludowy SONINA – Sonina, gmina Łańcut
✓ Zespół Śpiewaczy KSINZOKI – Łowicz
✓ ✓ Zespół Śpiewaczy KAWĘCZYN (grupa męska i grupa żeńska) – Kawęczyn, gmina Kłoczew
✓ Zespół Śpiewaczy KRESOWIANKI – Włodawa
✓ Koło Gospodyń Wiejskich – RADAWCZANKI – Radawiec Duży, gmina Konopnica
✓ Zespół Śpiewaczy STOKROTKA – Oszczywilk, gmina Ryki
✓ Zespół SWOJSKA NUTA – Rejowiec Fabryczny
✓ JARZĘBINA z Kocudzy – Kocudza, gmina Dzwola
✓ BOROWIACY z Branwi – Branew, gmina Dzwola
✓ BOROWIACY z Dzwoli – Dzwola
✓ KOCUDZANKI – Kocudza, gmina Dzwola
✓ MARIANKI – Kocudza, gmina Dzwola
✓ ROZTOCZANKI – Branew, gmina Dzwola
✓ Grupa Śpiewacza KĘBŁÓW – Stary Kłębów gmina Żelechów
✓ Zespół Śpiewaczy BABECZKI – Zawitała, gmina Nowodwór
✓ Zespół Śpiewaczy ROSOSZANKI – Rososz, gmina Ryki
✓ Zespół Śpiewaczy RADOŚĆ – Liszno, gmina Rejowiec Fabryczny
✓ Grupa kolędnicza DJALO – Janów Lubelski
✓ Zespół Folklorystyczny FOLUSZ – Giedlarowa, Leżajsk
✓ Zespół śpiewaczy przy Centrum Kultury w Piotrowicach – Piotrowice, Strzyżewice
✓ Zespół śpiewaczy MOSZCZANIANKI – Moszczanka, Ryki
✓ Zespół Aktywnego Koła Gospodyń Wiejskich w Zalesiu – Ryki
✓ Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy KARCZMISKA – Leopoldów, Ryki
✓ Zespół Śpiewaczy Seniorki z Wólki Kańskiej – Wólka Kańska, gmina Rejowiec Fabryczny
Regulamin XII Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów i Grup Kolędniczych
KONTAKT na adres Domu Kultury LSM: info@dklsm.pl
W tytule prosimy podać: XII PRZEGLĄD KOLĘDNICZY
PROGRAM PRZEGLĄDU
PATRONI
PATRONAT MEDIALNY
Wydarzenie wspiera
Kolędy w polskiej tradycji
prof. dr hab. Jan Adamowski
—
We współczesnej, ale dosyć powszechnej społecznej recepcji, kolęda to przede wszystkim pieśń przedstawiające treści związane z Bożym Narodzeniem. Taki rodzaj potocznej wiedzy genologicznej potwierdzają również słowniki języka polskiego oraz leksykony terminologiczne. Powstaje wszakże pytanie: czy jest to wiedza pełna i adekwatna?
Sama nazwa gatunku, jak dosyć powszechnie wiadomo, jest zapożyczeniem łacińskim – od wyrazu calendae, co w kalendarzu juliańskim oznaczało „pierwszy dzień miesiąca”. W starożytności w sposób szczególnie świąteczny obchodzono w Rzymie styczniowe calendae, bowiem wiązało się to z końcem i początkiem Nowego Roku, a więc z okresem składania życzeń, wzajemnego obdarowywania się, a wszystko to miało zapewnić pomyślną przyszłość. Zwyczaj ten, poprzez Bałkany, przywędrował do Polski, a dokładniej mówiąc przyjęli go Słowianie jeszcze w późnym okresie wspólnoty, a więc gdzieś około VI-VIII wieku po Chrystusie.
Bogata jest też „wewnętrzna historia”, czyli struktura semantyczna wyrazu kolęda na gruncie polskim (ogólniej – także słowiańskim). Obsługiwał on bowiem kilka znaczeń, co ma swoje konsekwencje do dzisiaj. W najstarszych słownikach najwcześniejsze potwierdzenie ma znaczenie następujące: „podarunek noworoczny lub wigilijny, bożonarodzeniowy”, z dialektalnym rozszerzeniem i uogólnieniem semantyki na „dar, podarunek; wiano”. Ponadto inne znaczenia tego wyrazu, to:
• „zadatek” – szczególnie ten, który dawany był na gody, jako że na św. Szczepana powszechny był zwyczaj godzenia na służbę parobków;
• odwiedzanie parafian przez księdza w okresie Bożego Narodzenia;
• „danina dla księdza” pobierana w okresie Bożego Narodzenia;
• mieszanina potraw wigilijnych z opłatkiem i chlebem dawana bydłu zazwyczaj na św. Szczepana, tzw. kolęda dla bydła; później sam specjalny opłatek (innego koloru);
• kolędowanie, czyli obrzędowe składanie życzeń – chodzenie z kolędą;
• dar dla kolędników;
• na niektórych obszarach „okres Bożego Narodzenia” i „Wigilia”;
• w staropolszczyźnie także Nowy Rok;
• garstka splecionych kłosów ze zboża przynoszona przez gospodarza w dniu Wigilii (w innych regionach był to cały snopek zwany Królem);
• już w XVI wieku także „pieśń o tematyce świeckiej z prośbą o dary”.
Natomiast znaczenie najbardziej znane współcześnie: „pieśń religijna z okazji Bożego Narodzenia” – utrwaliło się stosunkowo późno, bo dopiero w XVIII i XIX wieku. W staropolszczyźnie tego typu kolędy opowiadające o Bożym Narodzeniu, oparte na wzorach łacińskich i europejskich, nazywano rotułami, symfoniami anielskimi, piosnkami, pieśniami nabożnymi, kantykami. Stąd też później powstała nazwa kantyczka dla określenia specjalnego zbioru pieśni kolędowych.
Najstarsze, a dochowane do dzisiaj polskie rotuły czy kantyki to utwory XV- wieczne: Anioł pasterzom mówił i Kiedy król Herod królował. Jednakże epoką, w której doszło do największego rozkwitu tego typu polskich kolęd, był wiek XVII i XVIII. Z późniejszych wieków pochodzą udane próby autorskich kolęd, jak: Piotra Skargi W żłobie leży, Franciszka Karpińskiego Bóg się rodzi oraz Teofila Lenartowicza Mizerna cicha.
Pewną odmianą kolędy opowiadającej o Bożym Narodzeniu są pastorałki. Dosłownie tłumacząc znaczenie nazwy gatunkowej należy powiedzieć, że są to utwory o motywach pasterskich. Genetycznie mają one związek z sielanką. Jednakże w polskiej kulturze, szczególnie barokowej, rozwinął się nurt pastorałki domowej, a więc takiej, która – ze względu m.in. na swój temat, sposób jego ujęcia (humorystyczność), a czasami i pewien stopień frywolności, nie została dopuszczona do wykonywania w kościołach i do liturgii. Ich obieg określał dom.
Obok kolęd pasterskich rozwijały się także kolędy zakonne – franciszkańskie, karmelitańskie, związane z pielęgnowanym w zakonach żeńskich zwyczajem kołysania figurki Pana Jezusa. W tej adoracyjnej sytuacji śpiewano pieśni o Bożym Narodzeniu.
Ale i w kulturze tradycyjnej również powstała ciekawa i wartościowa grupa pieśni opowiadających o Bożym Narodzeniu. Są to ludowe kolędy apokryficzne. Podejmują one różne tematy i motywy: np. poszukiwanie miejsca na nocleg i jednocześnie narodziny Pana Jezusa; motyw Zwiastowania; ucieczka św. Rodziny do Egiptu itp. Podstawowe cechy ludowej kolędy apokryficznej to: postawienie w centrum świata tekstowego rodziny, a przede wszystkim Matki Bożej i Pana Jezusa; właściwa folklorowi obrazowość i konkretność; obecność znanych w kulturze ludowej (ale i nie tylko ludowej) elementów symbolicznych: np. biały kamień i bystra woda, zielona lipeńka itp. Są to „ludowe symbole kosmosu, sytuacji przejścia, początku i końca”.
Jednakże typologicznie najstarszą formą ludowej kolędy są pieśni życzące, a więc te związane z pojęciem i wymianą darów, czyli z kolędowaniem. Tego typu utwory, genetycznie noworoczne, funkcjonują w kontekście obrzędu, a więc struktury zorganizowanej i sakralnej. Dar w kolędowaniu może mieć wymiar materialny, ale takim darem jest również słowo życzące, które w kontekście obrzędu ma moc kreowania świata. Wśród tej grupy – ze względu na adresata oraz intencjonalność, wyróżnia się trzy podstawowe grupy: kolędy gospodarskie, panieńskie i kawalerskie.
Należy też przypomnieć, że polska tradycja i kultura wykształciły jeszcze bardziej współczesną odmianę kolędy, jaką są tzw. kolędy aktualizowane. Są to teksty w swoich treściach nawiązujące do współczesnych wydarzeń społecznych i politycznych, ale śpiewane na melodie znanych kolęd bożonarodzeniowych. W Polsce są dokumentowane od powstania styczniowego, a ostatni okres ich bujnego rozwoju to czasy organizowania ruchów solidarnościowych.
Kolęda to w Polsce gatunek żywy, nie tylko w sensie obiegu. W czasach zupełnie nam współczesnych – tj. w XXI wieku, znane są liczne przykłady tworzenia nowych pieśni bożonarodzeniowych.
W kulturze narodowej szczególne znaczenie ma kultura i sztuka ludowa, zwana często tradycyjną. Mówi się o niej, że jest korzeniami kultury narodowej. Dlatego dziś, w dobie globalizmu tak ważne jest pielęgnowanie tych korzeni, tj. kultury ludowej i chrześcijańskiej. Kultura potrzebuje mecenatu zarówno państwowego i samorządowego, a także spółdzielczego, społecznego i prywatnego.
prof. dr hab. Jan Adamowski